De nagels van je vingers groeien met gemiddeld 3.47 millimeter per maand. Maar de nagels van je tenen groeien in diezelfde periode met ongeveer 1.62 millimeter.
De grote vraag is natuurlijk: hoe kan dat? Waarom groeien je nagels niet overal even hard.
Het heeft te maken met de circulatie van je bloed. Maar het maakt ook uit of je linkshandig of rechtshandig bent. En dat weten we allemaal In dit artikel lees je alles over de groei van je nagels.
Hoe snel groeien nagels?
Er zijn veel studies gedaan naar nagelgroei. De bekendste onderzoeker was William B. Bean, een Amerikaanse legerarts, die 35 jaar lang de groei van zijn eigen nagels zo nauwkeurig mogelijk registreerde.
Toen hij 32 was, begon hij ermee. Hij zette op de eerste dag van de maand een lijntje aan de uiterste onderkant van zijn nagel. Vervolgens schreef hij aan het einde van de maand op hoeveel millimeter aan nieuwe nagel daaronder was gegroeid.
Maar toen hij 67 was, was die snelheid flink afgenomen tot 0.095 millimeter per dag.
Natuurlijk zegt dat ene experiment van William Bean natuurlijk niet alles over de groei van de vingernagels bij andere mensen. In 2009 werd er een studie gedaan bij meer proefpersonen waaruit de gemiddelde groeisnelheid van 3,47 millimeter per maand (voor vingernagels) en 1,62 millimeter per maand (voor teennagels) afkomstig is.
In het filmpje hieronder zie je ‘live’ hoe een nagel groeit.
Waarom groeien teennagels langzamer
Wetenschappers hebben dit nooit onomstotelijk aangetoond. Maar ze vermoeden dat je teennagels minder snel groeien, omdat ze verder verwijderd zijn van je hart. Daardoor is de bloedtoevoer iets minder goed.
Dat zou ook verklaren waarom al je nagels zich op latere leeftijd steeds minder snel vernieuwen. Je bloedcirculatie neemt licht af naarmate je ouder wordt (weet je trouwens hoeveel liter bloed er in je lichaam zit? En hoeveel je daarvan kunt missen?)
Overigens groeien zelfs je vingernagels niet allemaal even hard. De nagels aan de vingers die je het vaakst gebruikt, groeien het snelst.
Dit weten we onder meer door een experiment van Rodney Dawber, dermatoloog van de Universiteit van Oxford. Hij registreerde de groei van zijn vingernagels nadat hij een gebroken vinger opliep tijdens het rugby.
Uiteraard gebruikte hij deze vinger een tijdje niet. En wat bleek? De vingernagel groeide daarna 25 procent minder snel.
Nagels aan je rechterhand groeien sneller
Uit het experiment van Dawber bleek ook dat de vingernagels aan zijn dominante rechterhand sneller groeiden dan aan zijn linkerhand. Bij linkshandigen is dit waarschijnlijk andersom.
Ook dit heeft waarschijnlijk te maken met de bloedtoevoer die afneemt als je een vinger minder beweegt. Verder slijt een nagel mogelijk minder snel als je een vinger niet of minder gebruikt. Daardoor wordt de groei van nieuwe cellen minder gestimuleerd.
Kun je een nagel sneller laten groeien?
Nee, daar is geen wetenschappelijk bewijs voor.
Maar je kunt natuurlijk proberen om nagelgroei te stimuleren door je vingers of tenen meer te bewegen, bijvoorbeeld door piano te spelen met je handen, of met je tenen.
Je tanden poetsen voordat je gaat ontbijten? Ooit lachte ik vanaf bovenste bed van een hoogslaper keihard een goede vriend uit vanwege die gewoonte.
We waren op schoolkamp en hij stond ‘ochtends vroeg al voorovergebogen over de wasbak met zijn tandenborstel in zijn hand. ‘Sukkel’, riep ik. ‘Wat heeft dit nou voor zin? Straks gaan we ontbijten, dan zijn ze meteen weer vies.’
Maar wat blijkt? Zijn ritueel was niet onlogisch. Volgens veel experts op het gebied van tandheelkunde heeft het voordelen om je tanden voor het ontbijt te poetsen. Hoe zit dat?
Verjaag ‘slechte’ bacteriën uit je mond
Je poetst je tanden niet alleen om etensresten te verwijderen. Als je slaapt, bouwt zich een grote hoeveelheid bacteriën op in je mond.
Normaal gesproken zitten er in je mond ongeveer 10 tot 20 miljard bacteriën. Na een nacht slaap zijn het er ongeveer 50 miljard.
Let wel: de meeste bacteriën in je mond zijn goedaardig. Maar een deel van deze organismen veroorzaakt tandplak. Ze zetten suikers en koolhydraten in je mond om tot een zurig plaklaagje.
Als je meteen nadat je opstaat gaat ontbijten, is deze groep bacteriën extra groot. Je biedt ze een soort feestmaal aan. Je voedt de veroorzakers van tandplak met broodkruimels, jus d’orange of yoghurt. Daardoor kunnen er gaatjes in je tanden ontstaan.
Dat kun je in theorie voorkomen door voor het ontbijt te poetsen. Je verjaagt de ‘mee-eters’ dan voordat je gaat eten.
Maar je tanden poetsen voor het ontbijt heeft meer voordelen. Het laagje fluoride dat je op je tanden smeert, beschermt je gebit tijdens het eten tegen het zuur dat ontstaat onder invloed van de bacteriën die zijn overgebleven.
Ook voorkom je dat je de poetsbeurt na het ontbijt vergeet, bijvoorbeeld omdat je je moet haasten voor je werk.
Is poetsen na het ontbijt slecht?
Nee, zo belangrijk is het moment van poetsen nu ook weer niet. Het advies klopt in theorie. Maar er bestaat nog geen wetenschappelijk onderzoek waaruit blijkt dat mensen die na het ontbijt poetsen eerder gaatjes krijgen.
Daarnaast moet je bijzonder goed schrobben om alle bacteriën voor het ontbijt weg te krijgen uit je mond.
Volgens sommige experts kun je daarom net zo goed poetsen na je eerste maaltijd van de dag. Dan kun je niet alleen de bacteriën, maar ook de etensresten verwijderen. In dit artikel uit de New York Times gaan deskundigen met elkaar in discussie.
Zelf zal ik mensen in ieder geval niet meer uitlachen als ze voor de eerste maaltijd van de dag al met hun tandenborstel in de aanslag staan.
Toen ik de vriend op schoolkamp belachelijk maakt, gniffelden de bacteriën in mijn mond waarschijnlijk om mijn onwetendheid. Mijn gebit is niet meer in al te beste staat. Lees hoeveel tanden ik nog over heb.
Op de huid van een mens leven gemiddeld 500 tot 1000 bacteriën. De meeste van die organismen zijn te vinden op een plek die je niet meteen zou verwachten: je bovenarm. Daar leven gemiddeld ongeveer 44 bacteriesoorten.
Je lichaam heeft echter ook plekken die bijna ‘bacterie-arm zijn’.. Achter je oren leven gemiddeld maar 15 soorten.
Dat blijkt uit een wetenschappelijke studie, waarbij de huid van 10 proefpersonen tot op de millimeter werd uitgekamd om naar bacteriën te zoeken.
1000 bacteriesoorten op je huid
Onderzoekers van de National Institutes of Health vroegen aan 10 proefpersonen om zich een week lang alleen met een milde zeep te wassen. Voor het daadwerkelijke experiment mochten ze zich 24 uur lang helemaal niet wassen.
Aangekomen in het laboratorium werden alle deelnemers uitgebreid onderzocht. De wetenschappers namen bacteriemonsters van 20 plekken op hun lichaam.
Hun wattenstaafjes schraapten langs de meest uiteenlopende lichaamsdelen: van de neusgaten tot de navel, de wenkbrauwen tot tenen. Ze kwamen zelfs tussen de benen van de proefpersonen. Uiteraard hadden al deze mensen vooraf toestemming gegeven.
Op je voorhoofd leven relatief weinig soorten
De wetenschappers deden vervolgens een RNA-test om het genoom van de aangetroffen bacteriën in kaart te brengen. In totaal werden er bij het onderzoek ruim 112.000 bacteriën van 1000 verschillende soorten gevonden. Dat aantal is veel groter dan van tevoren werd verwacht.
Toch zijn niet alle delen van onze huid zo drukbevolkt met bacteriën als je zou denken. Zo leven er relatief weinig soorten op ons voorhoofd – toch de plek waar vaak puistjes ontstaan. Ook op de schedel komen – net als achter de oren – relatief weinig bacteriën voor.
De resultaten van de studie zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Science.
Volgens de onderzoekers zijn de meeste bacteriën op de huid niet schadelijk, maar voorkomen ze juist dat de huid geïnfecteerd raakt met micro-organismen van gevaarlijkere soorten.
“We moeten niet denken dat alle bacteriën slecht zijn”, zo verklaarde hoofdonderzoekster Julie Segre bij de presentatie van het onderzoek. in de Britse krant The Independent. “Persoonlijke hygiëne is goed, maar schoner betekent niet automatisch gezonder.”
Van je oksels tot je onderarm
Het grootste aantal bacteriën vonden de wetenschappers op vochtige en harige plekken van het lichaam, zoals de oksels. Maar de grootste diversiteit aan micro-organismen werd verrassend genoeg gemeten op droge en gladde stukken huid, zoals de onderarm.
“De harige en vochtige oksels zijn maar een klein stukje verwijderd van de onderarm”, aldus onderzoekster Segre. “Maar deze twee plekken zijn ecologisch net zo verschillend als een woestijn en een tropisch regenwoud.”
Je lichaam wordt bedekt door ongeveer 2 vierkante meter aan huid. Daarmee is je huid meteen ook je grootste orgaan.
Dat feitje vind ik fascinerend. Toen ik het voor het eerst hoorde, voelde ik me een beetje in de maling genomen. Je huid is toch geen orgaan? Als we aan onze organen denken, denken we meestal aan alles wat er onder onze huid zit: van je hart tot je nieren en je lever.
Maar als je bedenkt dat al je huid bij elkaar ongeveer 17 kilo weegt, wordt het al een stuk logischer om het als een orgaan te beschouwen. Geen enkel ander lichaamsdeel is zo zwaar (je hoofd weegt bijvoorbeeld maar ongeveer 5 kilo).
En belangrijker nog: onze huid doet veel meer dan we denken voor ons lichaam. In dit artikel zet ik de meest opvallende feiten en een mythe op een rij over het grootste orgaan van ons lichaam.
Je huid: 7 feiten en een mythe
Iedere huid is anders. Zo haalde de Engelsman Gary Turner het Guinness Book of Record omdat hij zijn wangen, nekvel en buik maar liefst 15,8 centimeter kan uitrekken.
Dat komt door een genetische afwijking, het zogenoemde Ethlers Danlos-syndroom. Deze aandoening zorgt ervoor dat het collageen in zijn huid niet goed functioneert. Zijn huid is daardoor extreem elastisch. Kijk maar.
Collageen bevindt zich de zogenoemde lederhuid. Dat is één van de drie lagen waaruit je huid bestaat. Dit zijn ze allemaal:
Opperhuid (epidermis)
Lederhuid (dermis)
Onderhuids bindweefsel (subcutis)
Samen zorgen deze huidlagen ervoor dat je huid gezond blijft. Door de wisselwerking van de verschillende lagen is je huid in staat tot ongelooflijke dingen.
Je opperhuid vernieuwt zich elke 28 dagen
De opperhuid of epidermis is de buitenste laag van je huid. Deze huidlaag vernieuwt zich gemiddeld één keer per 28 tot 30 dagen.
De huidcellen die nu aan de buitenkant van je armen, benen en lijf zitten, noemen we de zogenoemde hoornlaag. Dat is de bovenste laag van de opperhuid. Gek genoeg zijn deze cellen al dood.
Toch hebben ze een belangrijke functie. Ze beschermen je tegen uitdroging. En ze zorgen ervoor dat stoffen van buitenaf je lichaam niet kunnen binnendringen.
Maar de dode huidcellen in je hoornlaag raak je langzaam kwijt door schilfering en celdeling. De cellen die nu op je armen, benen en de rest van je lijf zitten, zijn over een maand allemaal vervangen door nieuwe.
Waar komt die gloednieuwe huid dan vandaan? Uit het het onderste gedeelte van je opperhuid, de zogenoemde slijmlaag of kiemlaag. Hier worden nieuwe huidcellen aangemaakt. Zodra die jonge cellen volgroeid zijn, werken zich langzaam een weg naar boven, naar de hoornlaag.
Je huidskleur ontstaat door cellen in de kiemlaag, zogenoemde melanocyten. Ze produceren melanine. Dat is een de kleurstof die de huid beschermt tegen UV-straling.
Hoe meer je jezelf blootstelt aan de zon, hoe meer pigment de melanocyten in de kiemlaag van je opperhuid aanmaken.
Maar de belangrijkste factor voor je huidskleur wordt al voor je geboorte bepaald. Mensen met een donkere huidskleur hebben niet méér melanocyten dan personen met een lichte huidskleur. Maar deze cellen produceren bij hen wel grotere pigmentkorrels, waardoor hun huid een donkerdere tint krijgt.
Je lederhuid bepaalt hoeveel rimpels je hebt
De lederhuid is de laag onder de opperhuid. Deze huidlaag transporteert voedingsstoffen naar de opperhuid, zodat daar nieuwe huidcellen kunnen groeien. De lederhuid is ongeveer 3 millimeter dik.
In dit deel van je huid wordt collageen aangemaakt. Dit bindweefsel zorgt voor de stevigheid en elasticiteit van je huid. In het filmpje van Gary Turner zag je wat er gebeurt als je het niet hebt. Je huid wordt dan extreem rekbaar.
Als we ouder worden, krijgen we hier allemaal een beetje last van. Na je 25e gaat je lederhuid steeds minder collageen produceren. Daardoor ontstaan er steeds meer rimpels in je huid.
Sommige mensen geloven dat je deze rimpels kunt voorkomen door oefeningen te doen, waarbij je de huid van je gezicht rekt en strekt. Maar dat is een mythe. Er is weinig tot geen wetenschappelijk bewijs voor.
Maar je lederhuid beschermt ook tegen virussen
De lederhuid speelt een belangrijke rol in je immuunsysteem. In deze huidlaag zitten namelijk de zogenoemde cellen van Langerhans.
Deze lichaamscellen zorgen er in samenwerking met je T-cellen voor dat je lichaam antistoffen gaat aanmaken tegen virussen en bacteriën die je lichaam zijn binnengedrongen. .
Je tatoeages blijven zitten dankzij je lederhuid
Je lederhuid ruimt lichaamsvreemde stoffen op door er zogenoemde macrofagen op te sturen. Deze cellen kunnen vreemde deeltjes insluiten en inkapselen, zodat ze niet verder je lichaam in reizen.
Dat proces wordt ook in gang gezet als je een tatoeage neemt. De macrofagen kapselen de inktdeeltjes in. Daardoor blijft de inkt voor altijd in je huid zitten. Alleen met een sterke laser is het mogelijk om macrofagen te vernietigen en de inkt te laten vervagen.
Je onderste huidlaag houdt warmte vast
De onderste huidlaag is de subcutis of het onderhuids bindweefsel. Deze laag zit vlak boven je spieren en pezen.
In de subcutis zitten ophopingen van vet die ervoor zorgen dat je lichaam warmte vasthoudt. Dit onderdeel van je huid speelt dan ook een belangrijke rol bij het regelen van je lichaamstemperatuur (de normale lichaamstemperatuur is trouwens géén 37 graden)
Je buikje is onderdeel van je subcutis
Het vet in de subcutis heeft veel nuttige functies. Zo ontstaan er in deze huidlaag kleine vetkussentjes rondom je spieren en botten (weet je trouwens hoeveel botten een mens heeft?).
Daardoor zijn deze delen van je lichaam beter beschermd als je valt. Maar soms vervloek je deze huidlaag misschien.
De subcutis is namelijk dikker op je schouders, billen en buik. Deze huidlaag bepaalt dan ook voor een groot deel onze lichaamsvorm. Als je een buikje hebt dat je met je handen kunt beetpakken, is dat meestal zogenoemd subcuteraal vet. Wees er dus zuinig op, want heeft een functie.
‘Veelvraat’ is niet alleen een bijnaam voor iemand die veel eet. Het is ook de naam van één van de meest ongrijpbare roofdieren op aarde.
De veelvraat is een wezel- of marterachtige, die door sommige wetenschappers wordt omschreven als het sterkste dier op aarde (in verhouding tot zijn grootte). Maar er is één probleem.
Veel wetenschappelijk onderzoek om dat te bewijzen is er niet. Het is namelijk bijna onmogelijk om de veelvraat te bestuderen. Geen dier kan zich namelijk zo goed verstoppen als deze marterachtige. In dit artikel lees je alles over de veelvraat.
De veelvraat: hoezo die naam?
De veelvraat – of gulo gulo – lijkt op een kruising tussen een kleine beer en een otter. Het roofdier leeft in uiterst noordelijke sneeuwgebieden zoals Alaska, Siberië, Noord-Rusland en Scandinavië. Hieronder zie je een filmpje van het dier.
Bij de naam veelvraat verwacht je misschien een dier dat dag en nacht bezig is met eten. Maar schijn bedriegt. De soortnaam heeft niets te maken met het eetpatroon van deze marterachtige.
De maaltijden van de veelvraat zijn helemaal niet zo gigantisch. Als de dieren een grote prooi zoals een hert of geit vangen, schrokken ze niet alles in één keer op. Ze scheuren het karkas in stukken en begraven het voedsel op verschillende plekken. Zo leggen ze een voedselvoorraad aan voor magere tijden.
De naam van het dier slaat dan ook niet op zijn eetgedrag, maar is afgeleid van het oud-Noorse woord Fjellfräs, wat bergkat betekent. Kortom: de veelvraat is eigenlijk helemaal geen veelvraat.
Niet groot, wel sterk
Echt groot zijn de dieren ook niet. Van kop tot staart worden veelvraten hooguit een meter lang, hun gewicht ligt rond de twintig kilo.
Geen formaat waar je meteen van onder de indruk raakt misschien. Toch heeft de veelvraat de reputatie van een sluwe krachtpatser. Zo beschikt hij over een paar kaken waarmee hij met gemak een bot kan doorbijten, of bevroren vlees kan verslinden. En met zijn klauwen houdt hij de grootste dieren op afstand.
Uit ooggetuigenverslagen van wetenschappers blijkt dat de ‘gulo gulo’ in staat is om met een flinke beet en een paar uithalen van zijn klauwen wolven en rendieren te doden.
Volgens sommige biologen is de veelvraat relatief gezien (in verhouding tot zijn grootte) het sterkste wezen op aarde. Veel onderzoek om dat te bewijzen is er niet, sterke verhalen des te meer.
Veelvraat bij slot door
De beroemde Britse bioloog John Krebs beschrijft in dit krantenartikel bijvoorbeeld hoe een veelvraat een berghut met gedroogd vlees plunderde in Brits-Columbia. Het dier zou de sloten op de deur simpelweg kapot hebben geknaagd.
De eigenaar plaatste daarna meteen klemmen bij de hut, maar dat hielp weinig. Een dag later trof hij in de hut weer een veelvraat aan , die met twee klemmen op zijn poten toch nog een stuk vlees probeerde weg te slepen.
Ook observeerde Krebbs naar eigen zeggen een veelvraat van amper 18 kilo die het karkas van een berggeit vele kilometers met zich meesleepte – over bergen, door dicht struikgewas en zelfs over een drukke autoweg. Andere onderzoekers beschrijven situaties waarbij jonge veelvraten boomstammen optillen, die twee mensen samen niet van de grond zouden krijgen.
GPS als oplossing
Als het over het gedrag van de veelvraat gaat, blijft het vaak bij dit soort anekdotes en verslagen van korte ontmoetingen. Dat heeft alles te maken met de ongrijpbaarheid van deze soort.
De dieren houden zich vaak schuil in holen in de sneeuw, en hun leefgebieden zijn gigantisch. Eén veelvraat kan een gebied bestrijken van 620 vierkante kilometer.
Confrontaties met mensen gaan de dieren uit de weg. Zelfs deskundigen die zich jarenlang hebben verdiept in de soort, mochten tot voor kort van geluk spreken als ze er één konden opsporen.
Zo slaagden onderzoekers van de Amerikaanse Wildlife Conservation Society erin om een veelvraat (na hem uit te schakelen met een verdovingspijltje) een gps-band om te doen en hem zes weken lang te volgen.
De tocht die de wetenschapper daarna registreerden, was verbluffend. Het dier doorkruiste binnen zes weken drie Amerikaanse staten (Wyoming, Montana en Idaho) en legde bijna 1000 kilometer af. Geen enkele andere diersoort legt op het land zulke grote afstanden af.
Maar nog steeds blijven de meeste veelvraten ‘onder de radar’. De grote vraag is dan ook hoe veel van de dieren er nog over zijn.
Wetenschappers vermoeden dat de gigantische leefgebieden van veelvraten in Amerika, Scandinavië en Rusland steeds meer in stukjes worden ‘geknipt’ door de aanleg van wegen, dorpen en skigebieden.
Toch staat de veelvraat nog niet op de lijst van bedreigde diersoorten, omdat er simpelweg geen betrouwbare cijfers over hun aantallen zijn. In veel landen is de jacht op het dier helaas nog gewoon toegestaan.
Hoe lang moet je je tanden poetsen? Gezien het aantal vullingen in mijn gebit (en ik mis ook nog mijn voortand), ben ik de laatste van wie je advies over tandenpoetsen moet aannemen. Ik poetste vroeger nooit langer dan een minuut.
Als de tandarts zei dat ik langer moest poetsen dacht ik altijd: ja, maar het is jouw vak, jij bent er veel te veel op gefocust. Er zijn andere dingen belangrijker in het leven.
Dom, achteraf gezien. In dit artikeltje zet ik het wetenschappelijk advies op een rij waarmee jij je tanden wel goed onderhoudt. Waar komt dat advies van twee minuten tandenpoetsen precies vandaan? Klopt het wel? En hoe ontstaan gaatjes precies?
Maar als je dieper in deze deze studie duikt (daarvoor moet je de complete tekst opvragen), zie je dat mensen meer tandplak verwijderen als ze drie minuten poetsen, of zelfs langer. Het is dus beter om twee minuten als minimum te beschouwen.
De meeste mensen poetsen trouwens sowieso te kort. De gemiddelde poetstijd ligt op 45 seconden, zo blijkt uit dit Amerikaanse onderzoek. (al zijn Amerikanen misschien van nature nog iets vluchtiger dan Nederlanders ;-))
Als je van 45 seconden naar 2 minuten poetsen gaat, verwijder je daarmee 26 procent meer tandplak, zo blijkt uit hetzelfde onderzoek. Maar als je drie of vier minuten poetst, verwijder je nog meer.
Tandplak is trouwens de naam voor een schadelijk laagje op je tanden dat gedurende de dag ontstaat onder invloed van etensresten, slijm en bacteriën. Het verwijderen van dit laagje is het belangrijkste doel bij het poetsen van je tanden (al reinig je ook je tandvlees).
Zo ontstaan gaatjes
Gaatjes ontstaan namelijk door tandplak. De bacteriën in het gelige laagje zetten suikers en koolhydraten uit je eten om in zuren. En die tasten het glazuur van je tanden aan. Als dat gebeurt, vormen zich langzaam gaatjes in je tanden en kiezen.
Aangezien tandplak dezelfde kleur heeft als je tanden, kun je met je blote oog niet zien of je al genoeg hebt gepoetst. Kortom: je tanden kunnen er wel schoon uitzien. Maar dat betekent niet dat ze ook goed gereinigd zijn.
Tandenpoetsen in 10 seconden?
Denk niet dat je zelf wel kunt inschatten of je al drie minuten hebt gepoetst. De meeste mensen overschatten schromelijk hoe lang ze hun tanden schrobben, zo blijkt uit deze studie, soms wel met een halve minuut.
Gebruik dus altijd een tandenborstel met timer. Tenzij je in over een paar jaar de futuristische tandenborstel uit het onderstaande filmpje kunt aanschaffen, dan ben je binnen 10 seconden klaar. Ik kan niet wachten.
De eerste spoorverbinding van Nederland werd aangelegd tussen Amsterdam en Haarlem. In de zomer van 1839 vertrok op dit traject de eerste Nederlandse trein van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij.
Zelf heb ik geen auto, ik doe alles met de trein. En daarom heeft de historie van dit voertuig mijn interesse.
Voor het blad Quest verdiepte ik me in de eerste spoorlijn van ons land. In het artikel hieronder krijg je een beeld hoe de eerste treinreizen verliepen.
Hoe De eerste trein ontspoorde
Onder begeleiding van een orkest stappen ongeveer 300 passagiers in twee treinen van tien rijtuigen. Het is 20 september 1839. De spoorlijn tussen Amsterdam en Haarlem wordt officieel in gebruik genomen.
Maar vlekkeloos verloopt de eerste treinreis niet. Al snel raakt één van de locomotieven los van de wagons. Dat zorgde voor enkele minuten oponthoud. Maar als de trein eenmaal goed op gang is, reageren de reizigers enthousiast op de snelheid van het voertuig. Binnen 25 minuten schiet het landschap tussen Amsterdam en Haarlem aan ze voorbij.
De wagons worden voortgetrokken door twee stoomlocomotieven die met 44 kilometer per uur over de rails raasden. In de negentiende eeuw was dat een ongekende snelheid.
“Dot was nogal een vooruitgang”, aldus Jos Zijlstra, wijlen conservator van het Spoorwegmuseum. “De trekschuiten die tot dan toe werden gebruikt voor personenvervoer in de vaart die naast de rails lag, deden tweeënhalf uur over dezelfde reis.”
protest vooraf: zure melk?
Toch was er vooral veel protest tegen de aanleg van de eerste spoorlijn. Kritische burgers vreesden dat passagiers gevaar zouden lopen in de trein en misschien zelfs niet goed zouden kunnen ademhalen door de snelheid.
Boeren waren bang dat hun koeien van streek zou raken door de passerende treinen en daardoor zure melk zouden geven. Dat wordt toegelicht in onderstaand filmpje.
De stoomtrein werd daarom voorzichtig geïntroduceerd. Eerst werd alleen de lijn tussen Amsterdam en Haarlem aangelegd. Alleen als de spoorverbinding een succes zou worden, zou de rails worden doorgetrokken naar Rotterdam, zo besloot Koning Willem I.
De angst voor onveiligheid van de trein verdween al snel. De reizigers werden nauwlettend in de gaten gehouden. Niet alleen door een machinist, maar ook door 21 wegwachters die langs het traject stonden opgesteld. Bij een onveilige situatie zwaaiden ze met een rode vlag, ook inspecteerden ze rails.
Enkele reis voor 0,40 cent
De treinen die ze zagen passeren, zaten meestal stampvol. In de laatste vier maanden van 1839 stapten al 78.000 mensen op de trein. Het jaar daarna kochten 350.000 passagiers een kaartje. Voor de prijs hoefden ze het niet te laten. De tickets voor de goedkoopste wagons waren even duur als een reisje per trekschuit: 0,40 cent voor een enkeltje.
“De meeste passagiers behoorden desondanks tot de gegoede middenklasse”, zegt Jos Zijlstra van het Spoorwegmuseum. “Denk aan advocaten of artsen die voor zaken op pad moesten.” Bedrijven begonnen ook zaken te doen via het spoor.
Gratis plekken voor armen
Herbergen in de hoofstad verstuurden hun net gewassen beddegoed bijvoorbeeld per trein naar blekerijen in Haarlem. “Blekerijen waren bedrijven die de lakens droogden en bleekten in de zon door het textiel uit te spreiden over weilanden”, aldus Zijlstra. “Ze kregen door de trein opeens veel meer klandizie.”
Ook de armen konden soms een treinreisje maken. Als er een plekje over was in één van de goederenwagons, lieten de conducteurs hen plaats nemen tussen het voedsel of de vochtige lakens in de goederenwagons.
VAn Eerste trein tot Randstad
Door het succes groeide de spoorlijn snel. In 1840 gaf koning Willem I toestemming om het traject vanuit Haarlem door te trekken naar Rotterdam. De arbeiders die de spoorweg aanlegden bereikten in 1847 het station Delftsche Poort dat ten oosten van het huidige Rotterdam Centraal lag.
Deze treinverbinding bracht de economie in het gebied tussen Rotterdam en Amsterdam flink op stoom. Goederen konden nu gemakkelijker en sneller worden vervoerd tussen de steden als Amsterdam, Haarlem, Leiden en Rotterdam”, aldus Zijlstra.
Maar ook mensen verplaatsten zich makkelijker. Voor de aanleg van de spoorlijn kwamen de meeste Nederlanders nauwelijks buiten hun eigen dorp. “Nu konden ze plotseling binnen een dag op en neer reizen naar familieleden.”
Bijna 900.000 mensen per jaar maakten vanaf 1847 gebruik van de lijn Amsterdam-Rotterdam. “De aanleg van de eerste spoorlijn van Nederland speelde mijn inziens een belangrijke rol bij de vorming van de Randstad”, aldus Zijlstra. “En later heeft de trein ook de rest van de Nederlanders dichter bij elkaar gebracht.”
Ik ben al een tijdje gefascineerd door lucide dromen. Dat zijn dromen waarin je zelf de controle hebt: je kunt bijvoorbeeld besluiten om te gaan vliegen.
Nu praat ik alsof ik dat elke nacht doe. Maar dat is helaas niet zo. Als je lucide wilt dromen, moet je terwijl je slaapt beseffen dat je in dromenland bent. En dat is moeilijk, het kan alleen met speciale technieken en de juiste voorbereiding.
Hieronder lees je wat een lucide droom precies is en hoe je er zelf eentje kunt beleven. Kies hieronder wat je wilt weten over lucide dromen.
Lucide dromen: wat is het?
‘Doe eerst je ogen dicht. Spring daarna in de lucht en stel je voor dat je zweeft. Open je ogen en je zult zien dat je van de grond af komt. Als het toch niet lukt, kun je het op een dramatische manier proberen. Klim naar een hoge plek en spring naar beneden, een flat bijvoorbeeld. Spreid je armen terwijl je valt en prent jezelf in dat je weer omhoog gaat, dat je vliegt…’
Dit advies is niet bedoeld voor mensen die levensmoe zijn. Deze tekst komt uit een online handleiding voor mensen die ’s nachts experimenteren met een bijzondere vorm van bewustzijn: lucide dromen. Ze doen hun uiterste best om tijdens hun slaap te beseffen wanneer ze aan het dromen zijn. Als dat lukt, kunnen ze zelf de controle overnemen en de gebeurtenissen beïnvloeden.
Lucide dromers beweren dat ze er in hun dromen voor kunnen kiezen om door muren heen te lopen, filmsterren te ontmoeten, hun wildste seksuele fantasieën te beleven, of zelfs te vliegen.
Kan het echt?
Toch deden wetenschappers het fenomeen lucide dromen tot ver in de jaren tachtig af als onzin. Een mens kon volgens de heersende wetenschappelijke opvatting in die tijd simpelweg niet bij bewustzijn zijn tijdens zijn slaap.
Maar een bekende slaaponderzoeker bracht verandering in dat idee. Stephen LaBerge, onderzoeker aan de universiteit van Stanford, speelde zelf voor proefpersoon in een inventief experiment. Hij koppelde zich tijdens zijn slaap aan allerlei apparaten in de hoop te bewijzen dat hij lucide dromen beleefde.
Terwijl hij onder zeil was, probeerde hij vanuit zijn droomwereld te communiceren met zijn medeonderzoekers. ‘Het leek me heel simpel’, schrijft hij in zijn boek Lucid Dreaming (hier gratis te lezen). ‘Ik dacht: als ik in een lucide droom kan doen wat ik wil, waarom zou ik dan geen signaal kunnen geven om te bewijzen dat ik echt bij bewustzijn ben?
In het begin probeerde hij in zijn slaap een heel klein schakelaartje in te drukken dat hij in zijn hand hield. Maar dat lukte niet. “In mijn droom probeerde ik uit alle macht om mijn duim naar beneden te drukken, maar in werkelijkheid bewoog mijn duim helemaal niet.’
Die miscommunicatie is niet onverklaarbaar. In de slaapfase waarin je droomt, is je lichaam namelijk grotendeels verlamd.
Bewijs door oogbewegingen
Maar sommige delen van je lichaam komen juist wel in actie tijdens je dromen. Je hersenen zijn zelfs bijna net zo actief als wanneer je wakker bent. Verder schieten je ogen om een nog onverklaarbare reden alle kanten op achter je oogleden.
Periodes met dromen – iedere nacht beleef je er 4 of 5 – worden daarom REM-slaap genoemd, waarbij REM staat voor Rapid Eye Movement.
Die snelle oogbewegingen vormden uiteindelijk de oplossing voor Laberge’s experiment. Voordat hij in slaap viel, sprak hij af om twee keer heel duidelijk naar links en naar rechts te kijken op het moment dat hij een lucide droom beleefde
Met een polygraaf konden die oogbewegingen van LaBerge tijdens zijn slaap worden geregistreerd. Zo lukt het hem uiteindelijk om vanuit een droom te communiceren met andere onderzoek. Hij bewees daarmee dat lucide dromen echt mogelijk is.
Hoe moet je lucide dromen?
Hoe kun je lucide dromen zelf opwekken? Daar zijn verschillende methodes en apparaten voor. Maar garanties op succes krijg je nooit. Het is namelijk enorm lastig om je ervan bewust te worden dat je droom.
1 – DE Realiteitscheck.
De bekendste methode om lucide dromen op te wekken is de zogenoemde realiteitscheck. Je heb er geen spullen voor nodig, alleen veel tijd en training.
Bij deze methode leer je jezelf aan om gedurende dag steeds te checken of je droomt of niet. Dus om het uur, vraag je aan jezelf: ‘droom ik?’. Dat klinkt onzinnig. Maar als je de realiteitscheck consequent uitvoert, zal de vraag vroeg of laat ook opduiken in je dromen. En dan is de kans groot dat je lucide gaat dromen.
2 – Slaapmasker
Je kunt ook een technologisch hulpmiddel gebruiken: een slaapmasker met een chip. Dit masker detecteert wanneer je ogen tijdens de REM-slaap snel heen en weer bewegen. Dan gaan er lichtjes knipperen en hoor je rustgevende geluiden. Die signalen zou je moeten herkennen in je slaap, zodat je je bewust wordt van je dromen.
Maar de lampjes en geluiden kunnen natuurlijk ook een ongewenst effect hebben. De meest gehoorde klacht van mensen die voor het eerst een lucide droom beleven, is dat ze door de opwinding meteen weer wakker worden…
3 – Zet een wekker
Een wekker kan je gek genoeg ook helpen om lucide dromen op te roepen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat je met de zogenaamde wakker-worden-en-terug-naar-bed-techniek een slagingskans van 60 procent hebt.
De techniek gaat als volgt in zijn werk. Je gaat ’s avonds naar bed als je doodmoe bent en stelt je wekker zo in dat het alarm alweer afgaat na vijf uur slapen. Op dat moment sta je op en denk je een uur lang alleen maar aan het bereiken van lucide dromen. Pas daarna ga je weer in bed liggen en sta je jezelf toe om in slaap te vallen. Meer dan de helft van alle proefpersonen tijdens het Stanford-experiment beleefde hierna een lucide droom.
4 – Dromendagboek
Het bijhouden van een dromendagboek is de meest eenvoudige manier om de kans op lucide dromen te vergroten. Door elke ochtend je dromen te noteren, blijven ze beter in je geheugen. Daardoor zou je terugkerende dromen sneller herkennen en meer kans hebben op een ‘lucide’ ervaring.
Stephen LaBerge legt het alsvolgt uit. “Als je je overdag nooit bewust bent van dromen, dan ben je dat tijdens je slaap ook niet. Het heeft ook te maken met de manier waarop je in bed ligt. Word je wakker en denk je: wat heb ik gedroomd? Of ontwaak je en denk je meteen: het is tijd om er uit te gaan!’
Is lucide dromen gevaarlijk
Maar leveren lucide dromen behalve wat extra amusementswaarde ook echt voordelen op? Daarover lopen de meningen uiteen.
Professor Jim Horn waarschuwt op de site van het Engelse Sleep Research Institute in Loughborough zelfs dat het tegen de natuur ingaat om je dromen te veel te sturen. ‘Het is beter om gewoon te dromen en alles weer te vergeten’, zegt hij. ‘Je dromen zijn van nature een wirwar van de dagelijkse dingen die je meemaakt en dat is waarschijnlijk niet voor niets zo.’
Maar er zijn vooral veel positieve geluiden, van internetters die spectaculaire droomervaringen uitwisselen. Maar ook van psychologen die in lucide dromen een geschikt hulpmiddel zien om je nachtmerries te verdrijven. En sommige sporters zeggen zelfs hun prestaties te kunnen verbeteren met zelf ontworpen droomervaringen.
De Franse alpineskiër Jean-Claude Killy (winnaar van drie gouden medailles op de Winterspelen van 1968) beweerde dat hij het parcours van een wedstrijd tijdens een training maar één keer goed in zijn hoofd prentte. Daarna verkende hij de route eindeloos in zijn dromen.
Ook de succesvolle Franse ruiter Sadko Solinski gebruikte die techniek om prijzen te winnen. ‘In een lucide droom kan ik mijn oefeningen heel precies repeteren – het maakt niet uit of het een dressuuroefening is in het zand, of een military wedstrijd in een cross country omgeving’, zo schreef hij in een brief aan de Duitse onderzoekspsycholoog Paul Tholey. ‘Ik doe het vaak in slow-motion, zodat ik mijn paard bij elke beweging op precies de juiste manier kan sturen. Meestal rijd ik een parcours acht of negen keer, totdat mijn lichaam alle bewegingen zo goed kent dat ik ze bijna gedachteloos kan uitvoeren in de realiteit.’
De maanvis is de grootste en zwaarste vis met een skelet. Een nieuwe meting maakt dat nog eens duidelijk.
Voor de kust van de eilandengroep de Azoren is namelijk een maanvis gevonden met een gewicht van 2.744 kilo en een lengte van 3,6 meter. Dat hebben Portugese onderzoekers vastgesteld in een nieuwe studie.
Maanvissen ontlenen hun naam aan hun ronde lichaam, waarin je met een beetje fantasie de vorm van een maan kunt zien. Maar behalve hun bijzonder grote lichaam hebben deze dieren nog meer bijzondere eigenschappen.
Hieronder lees je 7 weetjes en een mythe over de maanvis. De foto boven dit Paul Hermans.
De Latijnse naam van de maanvis is Mola mola, wat molensteen betekent. Ook dat is een verwijzing naar de ronde vorm van het dier. In het Nederlands worden maanvissen soms ook klompvissen genoemd.
Maar in het Engels staan de dieren gek genoeg weer bekend als ‘sunfish’. En dat is niet zomaar.
Maanvissen hebben namelijk de gewoonte om elke dag urenlang aan het wateroppervlak van de oceanen te dobberen. Op die manier warmen ze zichzelf aan de zon.
Recordaantal eitjes
Vrouwelijke maanvissen planten zich op een bijzondere manier voort. Ze leggen meer eitjes dan elke andere gewervelde diersoort. Bij de paring laten de vrouwtjes soms meer dan 300 miljoen eitjes achter op planten.
Het mannetjes zwemt vervolgens over deze eitjes heen voor de bevruchting.
Diepzeeduikers
Maanvissen zwemmen zeker niet alleen aan het oppervlak van de oceanen. Ze maken soms uitstapjes naar de krochten van de oceanen. Zo hebben wetenschappers de dieren aangetroffen op dieptes van rond de 800 meter.
In onderstaand filmpje zie je een maanvis op grote diepte vanuit een onderzeeër.
Krachtige zwemmers
Lang dachten wetenschappers dan dat maanvissen niet hard konden zwemmen. Maar die mythe is inmiddels ontkracht. Uit een studie waarbij maanvissen werden uitgerust met GPS-trackers blijkt dat ze tegen de krachtigste stromingen in de oceanen in kunnen zwemmen. Wat eten maanvissen?
Wat eten maanvissen?
Maanvissen voeden zich voornamelijk met plankton, kwallen en kleine vissen. Soms zwemmen ze enkele kilometers per dag op zoek naar prooien. De dieren zijn erg kieskeurig. Ze eten bijvoorbeeld vooral de geslachtsklieren van plankton.
Maanvissen als betaalmiddel
De grote ronde vissen werden in de 17e en 18e eeuw gebruikt als betaalmiddel. Als vissers in Japan belasting moesten afdragen aan lokale shoguns, betaalden ze vaak met maanvissen.
Hoe groot kan een maanvis worden?
Een maanvis kan uiteindelijk vier meter lang worden bijna 3000 kilo zwaar. Maar als de dieren worden geboren zijn ze nog geen centimeter lang. Dat kun je hieronder zien.
The ocean sunfish or common mola is one of the heaviest known bony fishes in the world. Adults typically weigh between 247 and 1,000 kg. Babies…..well they weigh very little…. pic.twitter.com/jJgrR0zjlj
— Prof. Michael Sweet (@DiseaseMatters) July 22, 2020
Lang niet alle bananen zijn krom en geel. Zo bestaan er ook rode bananen.
En uit een nieuwe studie blijkt nu dat er in de oerwouden van Borneo en Nieuw-Guinea waarschijnlijk nog onontdekte voorouders van de banaan groeien met een heel ander uiterlijk.
In dit artikel lees je een korte geschiedenis van de banaan.
De herkomst van de banaan
Bananen werden ongeveer 7.000 jaar geleden voor het eerst gekweekt door mensen op Nieuw-Guinea. Tot die tijd groeiden de vruchten alleen in het wild. Die wilde bananen zat vol met zaden en waren daardoor bijna oneetbaar.
Maar de papoea’s slaagden er door kruisbestuiving in om eetbare bananen te kweken, zonder zaden. Deze banen waren meestal groen of rood en hadden allerlei vormen.
Wetenschappers van de onderzoeksgroep Alliance Biodiversity International hebben nu een genetische analyse uitgevoerd om precies te achterhalen uit welke vruchten moderne bananen zijn ontstaan.
Ze bestudeerden met behulp van de computer het DNA van 68 wilde bananensoorten en 154 gecultiveerde soorten, zo meldt nieuwssite Science. Uit hun onderzoek blijkt dat er waarschijnlijk nog drie onbekende bananensoorten bestaan, die kunnen worden beschouwd als de voorouders van kromme, gele bananen.
eEn onbekende voorouder
Eén van deze soorten groeit in Nieuw-Guinea. Maar ook op de Filippijnen en op Borneo zijn waarschijnlijk voorlopers van de moderne banaan te vinden, zo blijkt uit het genetisch onderzoek. Dat zou betekenen dat de banaan op meerdere plaatsen is gecultiveerd.
De nog onbekende voorouders van de banaan zijn nog niet ontdekt. Maar de wetenschappers denken dat de vruchten nog steeds bestaan, en ergens in de ondoordringbare oerwouden van Borneo en de Filippijnen groeien.
Volgens de onderzoekers bewijst de ontdekking dat we nog maar weinig weten over de herkomst van bananen. “Mijn vrienden en familie verbazen zich er altijd over dat ik nog steeds bezig hou met bananen”, aldus onderzoeksleider Matthieu Roard in de New York Times. “Maar er is nog zoveel te ontdekken.
In onderstaande video zie je een korte geschiedenis van de banaan:
Van rode banaan tot gele banaan
Bananen werden pas in de loop van de negentiende eeuw voor het eerst naar de rest van de wereld geëxporteerd. In Amerika werden de eerste bananen bijvoorbeeld verhandeld op de markt van Toronto.
Dat waren rode bananen. Deze soort bestaat nog steeds. De vruchten zijn iets kleiner dan gele bananen. Verder is het vruchtvlees van rode bananen crèmekleurig tot roze. De smaak is wat zoeter. Ze worden vaak gebruikt bij de bereiding van toetjes.
De moderne banaan ontstond waarschijnlijk door een mutatie op een plantage in Jamaica. De eerste gele bananen zouden in 1836 zijn ontdekt door plantage-houder Jean Poujot op zijn eigen grond.
Toen hij uit nieuwsgierigheid proefde van de gemuteerde vruchten, was hij meteen verkocht. De smaak was zo goed dat hij besloot om de gele bananen te gaan cultiveren. Vandaag de dag eten we nakomelingen van deze vruchten nog steeds.
Als ik een stripheld zou zijn, zou ik er waarschijnlijk uitzien als op deze tekening. Mijn naam is Dennis Rijnvis. Ik ben schrijver, blogger en schreef als wetenschapsjournalist voor Quest en De Volkskrant. Op deze website deel ik inzichten over wetenschap, geschiedenis en zelfontwikkeling.
Op mijn andere blog Schrijfvis, geef ik schrijftips en advies voor storytelling.
Als ik een stripheld zou zijn, zou ik er waarschijnlijk uitzien als op deze tekening. Mijn naam is Dennis Rijnvis. Ik ben schrijver, blogger en schreef als wetenschapsjournalist voor Quest en De Volkskrant. Op deze website deel ik inzichten over wetenschap, geschiedenis en zelfontwikkeling.
Recente reacties