De eerste spoorverbinding van Nederland werd aangelegd tussen Amsterdam en Haarlem. In de zomer van 1839 vertrok op dit traject de eerste Nederlandse trein van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij.
Zelf heb ik geen auto, ik doe alles met de trein. En daarom heeft de historie van dit voertuig mijn interesse.
Voor het blad Quest verdiepte ik me in de eerste spoorlijn van ons land. In het artikel hieronder krijg je een beeld hoe de eerste treinreizen verliepen.
Hoe De eerste trein ontspoorde
Onder begeleiding van een orkest stappen ongeveer 300 passagiers in twee treinen van tien rijtuigen. Het is 20 september 1839. De spoorlijn tussen Amsterdam en Haarlem wordt officieel in gebruik genomen.
Maar vlekkeloos verloopt de eerste treinreis niet. Al snel raakt één van de locomotieven los van de wagons. Dat zorgde voor enkele minuten oponthoud. Maar als de trein eenmaal goed op gang is, reageren de reizigers enthousiast op de snelheid van het voertuig. Binnen 25 minuten schiet het landschap tussen Amsterdam en Haarlem aan ze voorbij.
(Dit is trouwens de bekendste historische foto van een treinongeluk)
De wagons worden voortgetrokken door twee stoomlocomotieven die met 44 kilometer per uur over de rails raasden. In de negentiende eeuw was dat een ongekende snelheid.
“Dot was nogal een vooruitgang”, aldus Jos Zijlstra, wijlen conservator van het Spoorwegmuseum. “De trekschuiten die tot dan toe werden gebruikt voor personenvervoer in de vaart die naast de rails lag, deden tweeënhalf uur over dezelfde reis.”
protest vooraf: zure melk?
Toch was er vooral veel protest tegen de aanleg van de eerste spoorlijn. Kritische burgers vreesden dat passagiers gevaar zouden lopen in de trein en misschien zelfs niet goed zouden kunnen ademhalen door de snelheid.
Boeren waren bang dat hun koeien van streek zou raken door de passerende treinen en daardoor zure melk zouden geven. Dat wordt toegelicht in onderstaand filmpje.
De stoomtrein werd daarom voorzichtig geïntroduceerd. Eerst werd alleen de lijn tussen Amsterdam en Haarlem aangelegd. Alleen als de spoorverbinding een succes zou worden, zou de rails worden doorgetrokken naar Rotterdam, zo besloot Koning Willem I.
De angst voor onveiligheid van de trein verdween al snel. De reizigers werden nauwlettend in de gaten gehouden. Niet alleen door een machinist, maar ook door 21 wegwachters die langs het traject stonden opgesteld. Bij een onveilige situatie zwaaiden ze met een rode vlag, ook inspecteerden ze rails.
Enkele reis voor 0,40 cent
De treinen die ze zagen passeren, zaten meestal stampvol. In de laatste vier maanden van 1839 stapten al 78.000 mensen op de trein. Het jaar daarna kochten 350.000 passagiers een kaartje. Voor de prijs hoefden ze het niet te laten. De tickets voor de goedkoopste wagons waren even duur als een reisje per trekschuit: 0,40 cent voor een enkeltje.
“De meeste passagiers behoorden desondanks tot de gegoede middenklasse”, zegt Jos Zijlstra van het Spoorwegmuseum. “Denk aan advocaten of artsen die voor zaken op pad moesten.”
Bedrijven begonnen ook zaken te doen via het spoor.
Gratis plekken voor armen
Herbergen in de hoofstad verstuurden hun net gewassen beddegoed bijvoorbeeld per trein naar blekerijen in Haarlem. “Blekerijen waren bedrijven die de lakens droogden en bleekten in de zon door het textiel uit te spreiden over weilanden”, aldus Zijlstra. “Ze kregen door de trein opeens veel meer klandizie.”
Ook de armen konden soms een treinreisje maken. Als er een plekje over was in één van de goederenwagons, lieten de conducteurs hen plaats nemen tussen het voedsel of de vochtige lakens in de goederenwagons.
VAn Eerste trein tot Randstad
Door het succes groeide de spoorlijn snel. In 1840 gaf koning Willem I toestemming om het traject vanuit Haarlem door te trekken naar Rotterdam. De arbeiders die de spoorweg aanlegden bereikten in 1847 het station Delftsche Poort dat ten oosten van het huidige Rotterdam Centraal lag.
Deze treinverbinding bracht de economie in het gebied tussen Rotterdam en Amsterdam flink op stoom. Goederen konden nu gemakkelijker en sneller worden vervoerd tussen de steden als Amsterdam, Haarlem, Leiden en Rotterdam”, aldus Zijlstra.
Maar ook mensen verplaatsten zich makkelijker. Voor de aanleg van de spoorlijn kwamen de meeste Nederlanders nauwelijks buiten hun eigen dorp. “Nu konden ze plotseling binnen een dag op en neer reizen naar familieleden.”
Bijna 900.000 mensen per jaar maakten vanaf 1847 gebruik van de lijn Amsterdam-Rotterdam. “De aanleg van de eerste spoorlijn van Nederland speelde mijn inziens een belangrijke rol bij de vorming van de Randstad”, aldus Zijlstra. “En later heeft de trein ook de rest van de Nederlanders dichter bij elkaar gebracht.”
Lees ook:
– Waarom je vroeger niet met je linkerhand mocht schrijven
Als ik een stripheld zou zijn, zou ik er waarschijnlijk uitzien als op deze tekening. Mijn naam is Dennis Rijnvis. Ik ben schrijver, blogger en schreef als wetenschapsjournalist voor Quest en De Volkskrant. Op deze website deel ik inzichten over wetenschap, geschiedenis en zelfontwikkeling.