Wat is je episodisch geheugen? Het is eenvoudig om dat te ervaren. Sterker nog: als je de volgende zin leest gaat het vanzelf. Kun je je eerste zoen nog herinneren? Waarschijnlijk weet je nog precies waar je was, wat je zag, en hoe het voelde. Of je nu op het schoolplein stond, in een steegje of in een discotheek.
In dit artikel lees je alles over het episodisch geheugen, een onderdeel van je langetermijngeheugen. Waar zit het? Hoe werkt het? Hoe gebruik je het? En hebben dieren het ook, of is het een unieke menselijke eigenschap?
Lees hier hoe het kortetermijngeheugen werkt
Wat is episodisch geheugen?
Dit is het deel van je geheugen dat ervoor zorgt dat je persoonlijke gebeurtenissen in gedachten opnieuw kunt beleven. Of het nu je eerste zoen is, je vakantie van vorig jaar, of het moment waarop je gisteren de vaatwasser inruimde.
De term episodisch geheugen werd in 1973 bedacht door de Canadese wetenschapper Endel Tulving om onderscheid te maken tussen de verschillende soorten informatie die je in kunt opslaan en ophalen in je geheugen.
Je geheugen bevat bijvoorbeeld ook veel feitelijke kennis. Wat is bijvoorbeeld de hoofdstad van Bulgarije? Als je die vraag in je hoofd beantwoordt, spreek je volgens de theorie van Endel het zogenoemde semantische geheugen aan, dat vooral voor weetjes en feitjes dient. Het is trouwens Sofia 😉
Het episodisch geheugen bevat vooral persoonlijke herinneringen. Het gaat over jouw leven en de gebeurtenissen die zijn gelinkt aan een bepaalde plaats en tijd.
Tijdreizen in je hoofd
Als je informatie ophaalt in dit geheugentype reis je als het ware terug in je leven. Je ziet een belevenis weer voor je, vanuit het perspectief van toen.
De herinneringen die worden geactiveerd door het episodisch geheugen hebben vaak een verhalende vorm. Je beleeft ze als een soort korte scènes uit een film, vanuit je eigen gezichtspunt.
Vaak herinner je je maar korte flarden van een gebeurtenis: vooral de dingen die indruk maakten, of die anders gingen dan normaal.
Je vergeet deze ‘episodes’ gemakkelijk weer. Maar de herinneringen kunnen ook op elk moment weer worden geactiveerd, vaak onverwachts. Bijvoorbeeld door iemand die iets zegt of doet, door een geur, een foto, een opvallende auto die voorbij rijdt, of een kledingstuk dat je aantrekt. Het episodisch geheugen draait altijd op de achtergrond mee, en onderbreekt je gedachten als het wordt geactiveerd.
Waar zit het episodisch geheugen en hoe werkt het?
Steeds als je iets meemaakt, wordt die gebeurtenis weggeschreven in het episodisch geheugen. Maar dat gebeurt niet op één aanwijsbare plek in je brein. Er zijn meerdere hersendelen bij betrokken.
Eén daarvan is de prefrontale cortex, oftewel het voorste deel van de hersenen. Maar ook hersengebieden in de temporale kwabben – aan de zijkanten van de hersenen – spelen een grote rol. Hierin ligt ook de hippocampus, een gekromde structuur die zowel het langetermijngeheugen als het kortetermijngeheugen aanstuurt.
Mensen bij wie deze hersendelen beschadigd raken, hebben vaak geen herinnering meer aan gebeurtenissen – maar verder werkt hun geheugen nog wel.
Voorbeeld: een fotografe verliest haar episodisch geheugen
Stel: een vrouw met een beschadigd episodisch geheugen is van beroep fotografe. Dan weet zij nog goed wat een fototoestel is, en hoe zo’n apparaat werkt. Maar als de vrouw een nieuw fototoestel heeft gekocht en dat de volgende dag ziet, kan ze zich niet herinneren waar het vandaan komt. Ze is vergeten dat ze het apparaat zelf heeft gekocht.
Kortom: haar semantische geheugen werkt uitstekend: ze weet wat een fototoestel is. Maar doordat haar episodische geheugen hapert, kan ze zich de gebeurtenis die bij het specifieke fototoestel hoort niet meer herinneren. .
Als je geheugen wél goed functioneert, werken het semantisch geheugen en het episodisch geheugen samen om je herinneringen compleet te maken. Je onthoudt dan niet alleen feitelijke kennis maar ook de verhalen die erbij horen.
en beroemde patiënt: Henry Molaison (MH)
De beroemdste patiënt met een niet-functionerend episodisch geheugen is Henry Gustav Molaison, een Britse man die van 1926 tot 2008 leefde. Zijn medische geschiedenis heeft wetenschappers geholpen om het menselijk geheugen beter te begrijpen.
Henry Molaison (zijn naam wordt vaak afgekort tot MH) liep op 7-jarige leeftijd hersenschade op bij een val met zijn fiets. Hij kreeg daardoor last van epileptische aanvallen. Op zijn 27e werd de epilepsie zo erg dat chirurgen maar één oplossing konden bedenken: ze verwijderden grote delen van zijn temporale kwab en de hippocampus.
Dat had grote gevolgen voor zijn geheugen. MH maakte geen herinneringen meer aan van nieuwe gebeurtenissen in zijn leven. Maar gek genoeg kon hij zich zijn leven vóór de operatie nog haarscherp herinneren.
Inmiddels weten we dat zijn episodisch geheugen door de chirurgische ingreep stopte met werken.
Is het episodisch geheugen uniek voor mensen?
Gedeeltelijk wel. Volgens Endel Tulving’s theorie over het episodisch geheugen is het in ieder geval vrijwel onmogelijk om te controleren of dieren erover beschikken.
Om het te bewijzen zou je dieren moeten vragen naar belevenissen uit het verleden. Maar geen enkele diersoort kan daar antwoord op geven, omdat mensen en dieren geen gemeenschappelijke taal hebben.
Toch zijn er wel aanwijzingen dat sommige dieren zich bepaalde gebeurtenissen kunnen herinneren. Zo lijken bijvoorbeeld apen en bepaalde vogels zich te kunnen herinneren in welke gebieden ze al eerder naar voedsel hebben gezocht. En honden lijken zelfs te onthouden welke gebeurtenissen ze hebben meegemaakt met hun baasje.
De vraag is wel of ze zich zo’n gebeurtenis even levendig kunnen herinneren als mensen, en of ze dus ook mentaal kunnen tijdreizen. Dat moet onderzoek uitwijzen.
Dat dieren in ieder geval een goed geheugen hebben, staat vast. Beroemd is dit filmpje waarin een gorilla zijn oude verzorger ontmoet. Hij herkent hem meteen. Zou hij terugdenken aan belevenissen uit zijn jeugd?
Lees ook:
– Met deze 3 geheugentechnieken kweek je een supergeheugen
– Onthouden: zo werkt je kortetermijngeheugen
Als ik een stripheld zou zijn, zou ik er waarschijnlijk uitzien als op deze tekening. Mijn naam is Dennis Rijnvis. Ik ben schrijver, blogger en schreef als wetenschapsjournalist voor Quest en De Volkskrant. Op deze website deel ik inzichten over wetenschap, geschiedenis en zelfontwikkeling.