Toen ik voor het eerst een foto van een naakte molrat zag, kon ik mijn ogen niet geloven. Het kale, blinde, rimpelige en bijna blinde diertje is een zeldzaam lelijke verschijning. Maar er is nog iets vreemds aan de hand met deze diersoort, die officieel Heterocephalus glaber heet.
Naakte molratten worden ruim tien keer zo oud als andere knaagdieren en zijn niet of nauwelijks vatbaar voor ziektes zoals kanker. De grote vraag is: hoe kan dat?
Wetenschappers doen steeds meer onderzoek naar naakte molratten om het geheim van hun lange leven te ontrafelen. Een paar jaar geleden bezocht ik voor De Volkskrant het laboratorium van de Britse onderzoeker Chris Faulkes, die naakte molratten bestudeert.
In dit artikel lees je alles over naakte molratten. Je krijgt antwoord op deze vragen.
- Wat zijn de leefgewoontes van de naakte molrat?
- Hoe lang leven naakte molratten?
- Waarom leven ze zo lang en wat gebeurt er in hun lichaam?
- Kunnen wij door onderzoek op de naakte molrat straks ook langer leven?
- Kun je een naakte molrat als huisdier nemen?
leefgewoontes: van gewicht tot seks
Chris Faulkes liet me onder meer zien hoe naakte molratten leven. Hier lees je een kort fragment uit mijn reportage.
Naakte molratten leven in gangenstelsels diep onder de grond in Afrikaanse landen als Ethiopië en Namibië. Maar ook de werkruimte van Chris Faulkes. Hij wijst me op een doorzichtig buizenstelsel in zijn laboratorium. Aan de binnenkant kruipen tientallen kleine knaagdieren over elkaar heen. Ze zijn kaal, bleek, rimpelig en hebben allemaal twee opvallend grote voortanden. Een gemiddelde naakte molrat is slechts 13 centimeter lang en weegt ongeveer 35 gram
Naakte molratten zien er misschien lelijk uit, maar zijn heel klein, lief en rustig”. zegt Faulkes. Hij steekt zijn hand door een opening en grijpt een één van de dieren bij zijn nekvel.
Dan vertelt hij over de bijzondere leefwijze van de dieren. Hij wijst naar twee minuscule testikels van het mannetje in zijn hand. “Deze is van middelbare leeftijd”, zegt hij. “Maar kijk: zijn geslachtsdeel lijkt op dat van een geboren jong. Het ontwikkelt zich niet, omdat hij een werker is en nooit mag paren met de koningin.
Je merkt het al: naakte molratten leven op een voor zoogdieren unieke manier Ze bewonen hun ondergrondse gangenstelsels met honderden soortgenoten. Er is maar één vrouwtje. Zij paart slechts met een beperkt aantal mannetjes. Alle andere dieren zijn aseksuele werkers, net als in de samenlevingen van mieren en honingbijen.
Hoe lang leven naakte molratten?
Naakte molratten kunnen meer dan dertig jaar oud worden, terwijl andere knaagdieren zoals ratten en muizen na hooguit drie jaar het loodje leggen.
Steeds meer onderzoekers zien het knaagdier als het grote voorbeeld voor de mens in de strijd tegen ouderdom. Ze hopen in het het lichaam van de naakte molrat stofjes te ontdekken waarmee ze ook het leven van mensen kunnen verlengen.
In de afgelopen jaren verschenen er tientallen publicaties over de het mysterieuze, ouderdomsbestendige lichaam van de soort, onder meer in gerenommeerde vakbladen als Science en Nature. Hieronder een kort overzicht.
Waarom leven deze knaagdieren zo lang?
Wetenschappers onderzochten hun hersenen, lichaamscellen en specifieke eiwitten in hun huid. Ook hun ongevoeligheid voor pijn werd onderzocht. Dit zijn de meest bijzondere processen in het lichaam van naakte molratten.
Hersenen
De hersenen van de naakte molrat vertonen nauwelijks achteruitgang tijdens hun leven. Hun brein kan ook nog eens functioneren bij ernstig zuurstofgebrek. In de onderaardse gangen waarin ze leven is het zuurstofgehalte soms maar 3 procent.
Hart
Het hart van de naakte molratten blijft hun hele leven krachtig pompen. De hartspier wordt wel iets strammer als de dieren op middelbare leeftijd zijn. Maar de knaagdieren sterven nooit aan hartziektes.
Botten
De botten van naakte molratten gaan nauwelijks achteruit als ze ouder worden, waarschijnlijk door de verhoogde aanmaak van calcium in hun lichaam.
Longen
Naakte molratten kunnen maar liefst 18 minuten zonder zuurstof. Hun hart en longen schakelen dan over op een soort spaarstand. Hun lichaam gaat dan zuurstof halen uit suikers, net zoals planten dat doen.
DNA
Naakte molratten zijn immuun voor kanker. Hun lichaamscellen vormen geen tumoren, zelfs niet als ze met opzet worden blootgesteld aan kankerverwekkende stoffen. Dat komt waarschijnlijk door hun DNA.
Huid
De naakte molrat is ook ongevoelig voor veel soorten pijn. De aanmaak van eiwitten die pijn doorgeven wordt geremd als zenuwcellen in contact komen met bijtende stoffen.
Kan het wetenschappelijk onderzoek ons helpen langer te leven?
Dat is moeilijk te voorspellen, maar wetenschappers hopen van wel. Bij het schrijven van mijn artikel voor de Volkskrant sprak ik Rochelle Buffenstein. In één van haar studies ontdekte ze dat naakte molratten extra lang leven door een speciaal eiwit in hun lichaam met de naam NFR-2.
Mensen hebben dat eiwit ook. Maar bij de knaagdieren komt het in veel grote hoeveelheden voor. En dat is handig, want NFR-2 beschermt het lichaam tegen ouderdom. Ze hoopt dat deze eiwitten ooit gebruikt kunnen worden als medicijn voor mensen met ouderdomsklachten.
Verder heeft het immuunsysteem van naakte molratten volgens Buffenstein een ingebouwde afweer tegen kanker.
‘Ik heb nog nooit een naakte molrat met een tumor gezien’, vertelde Buffenstein me. Bij experimenten stelde ze naakte molratten meerdere malen met opzet bloot aan kankerverwekkende stoffen. Ook introduceerde ze genen die kanker veroorzaken in cellen van de dieren. ‘Maar het lukte ons niet om tumoren te laten groeien, hoe vaak we het ook probeerden.’
Buffenstein hoopt de genen die ervoor zorgen dat naakte molratten geen kanker krijgen ooit kunnen worden ingezet voor behandelingen bij mensen (lees ook over mogelijke behandelingen van Alzheimer).. “Of dat lukt, weten we niet, maar het is wel ons doel.”
Wordt de naakte molrat niet té populair
Door hun bijzondere uiterlijk en eigenschappen worden naakte molratten steeds populairder bij mensen. In de Disney-serie Kim Possible speelt een naakte molrat met de naam Rufus zelfs een hoofdrol. Ongetwijfeld zijn er inmiddels mensen die zich afvragen: kun je een naakte molrat als huisdier nemen?
‘Nee.’ Onderzoeker Chris Faulkes schudt zijn hoofd. Hij veegt het zweet van zijn voorhoofd in zijn laboratorium. Naakte molratten zijn weliswaar warmbloedig, maar ze kunnen hun lichaamstemperatuur niet zo goed regelen als mensen. Faulkes wijst naar drie radiatoren in het laboratorium. “Die staan constant op 32 graden, zodat ze het niet te koud krijgen. Ik zou niemand aanraden om naakte molratten als huisdier te houden, tenzij je onder de grond woont in een donker gangenstelsel in Afrika. Daar komen ze van nature voor.”
Lees ook:
– Dit zijn de 9 meest zeldzame dieren op aarde
– Hoe lang kan een mens zonder slaap?
– De veelvraat: waarom bijna niemand dit ongrijpbare dier kent
Als ik een stripheld zou zijn, zou ik er waarschijnlijk uitzien als op deze tekening. Mijn naam is Dennis Rijnvis. Ik ben schrijver, blogger en schreef als wetenschapsjournalist voor Quest en De Volkskrant. Op deze website deel ik inzichten over wetenschap, geschiedenis en zelfontwikkeling.