15-30? waar komt de vreemde puntentelling bij tennis vandaan?

40-15! 40-30! Deuce! Als ik op de tennisbaan sta bij mijn club, roep ik deze scores zonder erbij na te denken. Maar laatst stelde iemand langs de kant een interessante vraag. Wat is de oorsprong van die vreemde puntentelling bij tennis eigenlijk?

Ik tennis al jaren, maar gek genoeg kon ik geen antwoord geven. Toen ik thuis kwam dook in de geschiedenis van de sport.

(Wil je meer weten over de aan tennis verwante sport padel? Lees dan deze gids: hoe werkt padel?)

waar komt de puntentelling bij tennis vandaan?

Na een speurtocht in historische documenten, oude prenten en zelfs middeleeuwse gedichten, geef ik in dit artikel antwoord op deze vraag. Maar voor de tennis-analfabeten leg ik eerst even uit hoe de telling precies werkt. Klik op een link hieronder om snel naar het antwoord over de geschiedenis van de puntentelling te gaan . 

• Hoe werkt de puntentelling precies?
• Wanneer is het puntensysteem bij tennis ontstaan? 
• Waarom gebruiken we deze puntentelling: wat is de oorsprong? 
• Waarom gebruiken tennissers vreemde woorden als ‘deuce’ en ‘love’  

hoe werkt de puntentelling?

Voor mensen die helemaal niets van tennis weten. Bij tennis speel je games. En in elke game probeer je zo snel mogelijk 4 punten te scoren. Maar de score duid je op een bijzondere manier aan, namelijk als volgt

• Als je 0 punten hebt gescoord, sta je op love (al zeg je vaak gewoon ‘nul’).
• 1 punt gescoord? Dan sta je op 15
• 2 punten gescoord, dan sta je op 30
• 3 punten gescoord, dan sta je op 40
• 4 punten gescoord, dan heb je de game gewonnen

Als je het eerste punt van een game wint, staat het dus 15-0, of als het officieel wil zeggen: 15 – love.

Als je tegenstander daarna een punt maakt, staat het 15 – 15, oftewel 15 gelijk. Wie daarna een punt maakt, staat 30-15 voor. En zo gaat dat door tot iemand vier punten heeft. Maar als je allebei drie punten hebt, staat het 40-40, oftewel deuce. En dan duurt de game langer.

Hoe werkt deuce

Degene die na deuce een punt maakt, heeft nog niet gewonnen, maar staat op voordeel.

Als deze speler het volgende punt verliest wordt het weer deuce. En dat kan lang zo doorgaan. Als het deuce staat, is de game pas afgelopen wanneer een speler op voordeel nog een punt maakt, en dus twee punten verschil heeft. 

Set en match

De speler die als eerste 6 games wint, heeft een set gewonnen. Een wedstrijd gaat meestal om twee gewonnen sets. Een wedstrijd kan dan maximaal drie sets duren, je speelt dan een best of three.

Op zogenaamde Grand Slam-toernooien zoals, Roland Garros, Wimbledon, US Open en Australian Open moeten deelnemers zelfs drie sets winnen om hun tegenstander te verslaan. Zo’n wedstrijd wordt een best of five genoemd.

Tiebreak

Je moet een set trouwens met twee games verschil winnen. Als het 6-6 staat, stop je met het spelen van games. Dan brengt een zogenaamde tiebreak de beslissing. Je telt dan niet meer van 15 tot 40, maar gebruikt de gewone telling, dus: 1,2,3..enzovoorts.

De speler die als eerste zeven punten scoort wint. Maar twee punten verschil is noodzakelijk. Dus het kan ook 9-7 worden, of zelfs 12-10. In theorie kan een tiebreak zelfs doorgaan totdat het 33-31 staat.

Wanneer is de puntentelling ontstaan?

De eerste verwijzingen naar de puntentelling van tennis zijn gevonden in een ballade uit 1435 van de Franse prins en dichter Karel van Orleans. Het puntensysteem dateert dus in ieder geval uit de Middeleeuwen. 

Maar misschien is de telling nog ouder. Want waar komt tennis vandaan? Uit het land van het stokbrood en Napoleon. In Frankrijk werd in de 12e eeuw al een soort tennis gespeeld, waarbij mensen met hun blote handen een kleine bal over een veld sloegen. Dat spel heette jeu de paume. Na verloop van tijd gingen de spelers ook houten rackets gebruiken. Maar daarover later meer. Eerst die puntentelling.

Wat is de oorsprong van de puntentelling?

Mogelijk hebben we de telling bij tennis te danken aan de uitvinding van de klok.

Volgens deze tennis-encyclopedie plaatsten de eerste tennisspelers in de dertiende eeuw een soort klokken naast de baan om de score aan te geven. Als ze hun eerste punt wonnen, schoven ze wijzer van 0 naar 15 minuten. Bij het tweede punt, ging de wijzer naar 30, daarna naar 45 en bij de winst van de game naar het hele uur. 

In de loop der eeuwen zou de score 45 zijn afgekort naar 40, omdat je dat in het Frans nu eenmaal sneller uitspreekt. (quarante of quarante-cinq scheelt een paar milliseconde), 

Ook op Wikipedia wordt deze theorie aangehaald. Toch is het maar de vraag of het klopt. Het probleem is dat klokken tot de vijftiende eeuw nog geen kwartieren aangaven, maar alleen hele en halve uren. Daarom is dit waarschijnlijk niet de oorsprong van de puntentelling bij tennis.

muntstukken?

Een andere veelgehoorde theorie is gebaseerd op geld. De puntentelling bij tennis zou zijn gebaseerd op de waarde van muntstukken uit de Middeleeuwen. Op een oude prent van tekenaar Crispijn van de Passe zouden tennissers zijn afgebeeld die om munten speelden.

De waarde van deze oude muntstukken zou overeenkomen met de telling: 15, 30, 40. Maar hard bewijs voor deze theorie ontbreekt verder.

De meest waarschijnlijke verklaring: jeu de paume

De tweede en meest waarschijnlijke theorie is dat de puntentelling bij tennis is gebaseerd op het eerder genoemde jeu de paume. Bij deze primitieve vorm van tennis spelen de getallen 15, 30 en 40 namelijk ook een grote rol.

Jeu de paume werd gespeeld op een veld van 90 voet en een relatief hoog net. De spelers brachten de bal met een onderhandse service in het spel. Als de serveerder het eerste punt won, mocht hij daarna 15 voet verder het veld in gaan staan voor zijn volgende service.

Als dezelfde speler het punt daarna ook won, mocht hij nog 15 voet opschuiven. Bij de derde keer mocht hij nog 10 voet dichter bij het middelpunt van de baan gaan staan, en stond hij dus 40 voet het veld in. Dat lijkt de meest logische verklaring waarom je bij tennis van 15, naar 30, naar 40 telt. Het is een erfenis van de spelregels bij bij jeu de paume.  

Jeu de paume wordt nu nauwelijks nog gespeeld. Maar vlak voor de Franse revolutie was het spel ongekend populair in Frankrijk. Alleen in Parijs waren er al meer dan 1.000 banen. De sport werd volgens dit boek zelf tijdelijk verboden in 1397 door de Parijse burgemeester omdat werklui er ’te veel tijd aan zouden verspillen’. 

Onderaan dit artikel zie je een filmpje waarin jeu de paume wordt gespeeld.  

Waar komen de woorden deuce en love vandaan? 

In geen enkele andere sport wordt een score van nul aangeduid als love. Waarom gebeurt dat wel in tennis? 

Waarschijnlijk heeft dat te maken met het vrijblijvende karakter van tennis. Bij veel sporten werd om geld gespeeld. Volgens de Oxford English Dictionary wordt met de term love waarschijnlijk gerefereerd aan ‘liefde voor het spel’. Bij tennis speelden de spelers om ‘niets’. Love werd daarom de aanduiding voor nul. 

Maar er zijn meer theorieën. Sommige historici geloven dat de term love een verbastering is van het Franse woord l’oeuff. Dat betekent ei. Een ei heeft de vorm van een nul. Het zou dus een ludieke manier zijn om nul punten aan te duiden.

En heel misschien heeft de term love zelfs een Nederlands tintje. Volgens de Nederlandse tennishistoricus Cees de Bondt zou het woord ‘love’ kunnen zijn ontstaan uit het Nederlandse woord ‘lof, oftewel . Hij schrijft erover in zijn boek Heeft yemant lust met bal, of met reket te spelen.

Hij geeft in het boek ook een verklaring voor de term deuce. Die is ontstaan uit de Franse term Être à deux de jeu, waarmee werd aangegeven dat je een game met twee punten verschil moet winnen. In het Engels werd dat afgekort tot deuce. 

de oorsprong van tennis kun je hier zien

En nog even over jeu de paume. Het spel dat de basis voor tennis heeft gelegd wordt nog steeds door enkele fanatiekelingen gespeeld, vooral in Frankrijk, maar ook door deze Nederlandse vrouw. Hieronder zie je een filmpje waarin de regels van het spel worden uitgelegd.

Let ook op de prachtige historische baan en de omgeving.

Vond je het leuk om over de geschiedenis van tennis te lezen? Verwijs andere tennissers dan naar deze pagina, bijvoorbeeld via de website van je tennisclub.

Meer geschiedenisvragen: Waarom zeggen we eigenlijk ‘gezondheid’ als iemand niest?