Wat is de oudste boom van Nederland?

Wat is de oudste boom van Nederland? Die vraag kwam in me op toen ik onlangs zat te luieren in de zon. Met mijn rug leunde ik tegen de bast van deze 150 jaar oude plataan in een parkje in Delft. Het is bij lange na niet de oudste boom van ons land. 

Maar waar staat die dan wel?

De oudste boom van Nederland: 6 kanshebbers

Ik spitte in boeken, archieven en meetgegevens van boomonderzoekers om het antwoord te vinden. De zoektocht was lastig, want de precieze leeftijd van een boom achterhalen is bijna ondoenlijk, zeker als je het hebt over de oudste exemplaren van ons land.

Deze bomen zijn meestal ziek, en de stammen uitgehold. Daardoor kunnen onderzoekers niet simpelweg de ringen in de boomstam tellen, maar moeten ze hun toevlucht nemen tot schattingen en historische documenten. Hieronder lees je over de 6 grootste kanshebbers op de titel ‘oudste boom van Nederland’.

(Lees ook: wat is de oudste boom ter wereld?)

1 – De ‘duizendjarige’ Marialinde in Oisterwijk 

De naam ‘duizendjarige Marialinde’ is slechts een bijnaam. In werkelijkheid is de boom naar schatting 640 jaar oud. 

Deze 7 meter hoge linde staat in Oisterwijk op het plein De Lind achter het gemeentehuis in Oisterwijk. Rond de stam staat een beschermende stalen constructie met een bankje. De boom is beroemd in het dorp en daarbuiten. De grote vraag is natuurlijk: hoe weten we dat deze boom zo oud is?

Die hoge leeftijd van de Marialinde blijkt voornamelijk uit historische teksten. In een document uit 1388 wordt al melding gemaakt van de boom. De linde zou in de middeleeuwen op wonderbaarlijke wijze een felle brand hebben overleefde. Sommige schrijvers van oude teksten zinspelen er zelfs op dat de boom daarom bovennatuurlijke krachten zou hebben. 

Maar of de Linde in Oisterwijk echt de oudste boom van Nederland is, hangt af van hoe je ernaar kijkt. De boom die nu op het plein De Lind groeit, komt waarschijnlijk nog maar voor een deel uit de oorspronkelijke stam. 

De nieuwe boomstam bestaat waarschijnlijk uit meerdere zogenoemde adventiefwortels. Dat zijn wortels die zijn ontsproten uit de oorspronkelijke boom uit 1388 en zijn uitgegroeid tot nieuwe delen van de stam. 

2 – De heilige eik in Den Hout

Deze eik werd al vermeld op een koopakte uit 1353. De boom is mogelijk geplant rond het jaar 1250, zo blijkt uit onderzoek van boswachter Joris Hellevoort, die een boek schreef over de oudste bomen van Nederland. Volgens hem is de boom zeker tussen de 600 en 800 jaar oud.

De heilige eik is niet meer in goede conditie. En dat is waarschijnlijk al bijna twee eeuwen zo. Op een prent van kunstschilder Paul Te´tar van Velzen uit 1877 wordt de boom al afgebeeld in slechte staat.

De boom is in Brabant erg bekend, er is zelfs een korte documentaire over gemaakt, zie het filmpje hieronder.

3 – De duizendjarige eik van Doornenburg 

Deze eik bij kasteel Doornenburg in Gelderland is ook een goede kandidaat voor de titel ‘oudste boom van Nederland’. Ook hier zegt benaming ‘duizendjarige’ niet zo veel over de echte leeftijd. Maar oud is de boom zeker. 

Het televisieprogramma Vroege vogels stuurde in 2018 een fysisch geograaf naar Doornenburg om de eik op te meten en de jaarringen in de stam te tellen. 

Bij zo’n meting wordt er met een houtboortje een stuk hout uit de boom geboord – vanaf de bast tot de kern van de stam. In dit houtmonster kon de onderzoeker vervolgens aan de hand van het aantal ringen de leeftijd van de boom bepalen. En wat bleek? 

De duizendjarige eik is in werkelijkheid ongeveer 400 tot 500 jaar oud. 

De bast van de eik is in tegenstelling tot de Marialinde in Oisterwijk nog helemaal origineel. Als je de buitenkant van de stam als graadmeter neemt, zou dit dus wel eens de oudste boom van Nederland kunnen zijn. 

Aan de binnenkant van de bast heeft de tijd wel zijn sporen nagelaten. De duizendjarige eik van Doornenburg is grotendeels hol. De kern van de stam is in de loop der eeuwen weggerot. Toch leeft de boom nog steeds.

4 – De kroezeboom van Fleringen

De derde kanshebber op de titel ‘oudste boom van Nederland’ staat in de buurt van Fleringen in Overijssel. De zogenoemde kroezeboom op de Fleringer Es is tussen 1500 en 1600 geplant, zo blijkt uit historische documenten.  

Het is een zomereik, die vroeger de grens aangaf aan tussen verschillende akkers. De naam kroezeboom komt daar ook vandaan. Het betekent letterlijk kruisboom: een boom die een kruispunt of grens de akker van een boer markeerde. Er zijn honderden kroezebomen te vinden in Nederland. 

De kroezeboom op de Fleringer Es is in ieder geval de oudste eik van Nederland met een leeftijd van tussen de 400 en 500 jaar. Het is lastig om de precieze leeftijd van de boom te meten, aangezien de stam volledig hol is. Maar een lange geschiedenis heeft de boom zeker. 

Tijdens de reformatie organiseerden katholieken in het geheim bijeenkomsten rond de eik. De rondtrekkende priester Henricus Smithuis sprak de aanwezigen toe vanaf een mobiel altaar dat met een wagentje naar de boom werd gereden. Deze geheime missen werden zeker 1730 gehouden. 

De bejaarde kroezeboom is nog steeds gezond, maar heeft wel speciale verzorging nodig van zogenoemde boomchirurgen. Zij hebben de boom voorzien van stalen steunbalken, zodat de stam niet instort. 

5 – De linde van Sambeek

Uit verschillende metingen blijkt dat ook deze boom in Sambeek tussen de 400 en 500 jaar oud is. Het is ook nog eens de dikste linde van ons land. De stam heeft een omtrek van 790 centimeter. 

Ook deze boom is niet meer helemaal origineel. De linde van Sambeek werd in 1901 bijna vernietigd door een storm. De boom raakte zwaar beschadigd, maar herstelde zich op wonderbaarlijke wijze. In de holle stam ontsproot een nieuwe wortel, waaruit een tweede stam groeide.

6 – De dikke boom in Laren

Maar misschien herbergt Laren wel de oudste boom van Nederland. Daar, op het landgoed van kasteel Terwolde, staat namelijk de zogenoemde ‘Dikke boom’. Uit metingen van de stam blijkt dat deze grote eik minimaal 450 en misschien wel 500 jaar oud is. 

Maar niet alleen de leeftijd van de boom is imposant. Ook de omtrek van de stam mag er zijn: 770 centimeter.  

De dikke boom van kasteel Terwolde is dan ook een toeristische trekpleister. Het rolstoelvriendelijke Dikke Boompad zorgt ervoor dat jong en oud de eik van dichtbij kunnen bewonderen. 

Overigens had het weinig gescheeld of de boom was in 1767 omgezaagd. Een molenaar bood toen 275 gulden voor de boom. Hij wilde de eik omhakken om molenwieken uit de stam te zagen. Gelukkig sloeg de baron van het kasteel dit aanbod af. Alsof hij toen al wist dat zijn boom ooit nog eens de oudste van Nederland zou kunnen worden.

Lees ook:
– Hoeveel boomsoorten zijn er op aarde? En hoeveel bomen?