Zwemmen met dolfijnen: wat vinden de dieren daarvan?

Zwemmen met dolfijnen is de droom van veel vakantiegangers. Maar wat vinden de dolfijnen er eigenlijk van? Wetenschappers hebben daar wel een idee over. Hun conclusies lees je in dit artikel.

Zelf heb ik nooit gezwommen met dolfijnen. Wel schoot ik ooit in een speedbootje door het water in Mozambique, om een groep tuimelaars te fotograferen. Dat was een vreemde ervaring, het voelde niet helemaal goed. Want het leek wel alsof de dieren snel van ons vandaan wilden zwemmen. Maar wij bleven ze maar achtervolgen. Dat riep bij mij de vraag op: vinden dolfijnen het wel leuk om met ons te zwemmen, of dicht in onze buurt te zijn?

Zwemmen met dolfijnen is populair

Wilde dolfijnen krijgen steeds vaker gezelschap van mensen. Het wereldwijde aantal deelnemers aan walvis- en dolfijnentours steeg sinds de jaren negentig van 4 naar ruim 13 miljoen per jaar, zo blijkt uit cijfers van het International Fund for Animal Welfare. 

Inmiddels kun je de rondvaarten boeken op alle continenten, in 111 landen. Maar de populairste plekken zijn: 

• De Rode Zee en Eilat in Israël 
• De Rode zee in Egypte
• Akaroa in Nieuw-Zeeland
• De Bahama’s
• De Galapagos-eilanden 

Jaarlijks wordt er 2,1 miljard dollar mee verdiend. En de tijd dat toeristen genoegen namen met een paar foto’s van grote afstand is voorbij. Op steeds meer plekken mag je tegen betaling in het water springen om de dieren in snorkeluitrusting tegemoet te duiken. Maar is het wel helemaal in de haak om te zwemmen met dolfijnen?

Wat vinden dolfijnen ervan?

De Nederlandse bioloog Liesbeth Slooten probeert die vraag te beantwoorden. Ik sprak haar een tijd geleden voor de Volkskrant. Ze bekijkt de zwempartijtjes met de wilde dieren vanuit het dolfijnperspectief. Hoe vinden de dieren het om te zwemmen met mensen? 

Daarvoor bestudeerde ze bijvoorbeeld spinnerdolfijnen in de Rode Zee in Israël die vaak zwemmen met mensen. Als er toeristen in hun buurt komen, springen deze dieren opvallend vaak uit het water. Ze ‘spinnen’ dan in de lucht rond hun as en laten hun staart bij de landing hard op het water klappen. 

Wat betekent dat? Volgens Liesbeth Slooten klappen dolfijnen hard met hun staart op het wateroppervlak om met elkaar te communiceren. ‘Je zou het kunnen vergelijken met schreeuwen. Maar de vraag is: schreeuwen ze van vreugde, of omdat ze willen dat de mensen weg gaan? Dat weten we nog niet zeker, maar we denken het laatste.” 

Is zwemmen met dolfijnen dierenmishandeling?

Uit steeds meer onderzoeken blijkt namelijk dat zwemmen met dolfijnen niet goed is voor de dieren. De Italiaanse onderzoekster Maddalena Fumagalli observeerde maandenlang spinnerdolfijnen in drie verschillende riffen in aan de zuidkust van de Rode Zee. De gebieden zijn vergelijkbaar qua ligging, maar lopen uiteen qua drukte met toeristen. 

In één van de riffen (Samaday in Egypte) worden organisatoren van dolfijnentours kort gehouden: ze mogen de dolfijnen alleen van acht tot drie uur ’s middags bezoeken. In het naburige Satayah (ook Egypte) zijn er geen regels voor touroperators: de dolfijnen worden daar de hele dag door geschaduwd door motorboten met toeristen in snorkeluitrusting. 

Het derde rif – Qubbat’Isa in Soedan – ligt op een oefenterrein van het Soedanese leger dat voor toeristen verboden is. De dolfijnen die daar leven, komen nauwelijks in aanraking met mensen.

 De wetenschappers vergeleken de leefwijze van de drie groepen dolfijnen gedurende enkele maanden nauwkeurig met die van hun soortgenoten in toeristische gebieden. En wat bleek uit de studie? De dolfijnen in het gebied met toeristen sliepen veel minder goed.  

Waarom dolfijnen minder slapen door toeristen

De onderzoekers kwamen tot hun ontdekking toen ze met speciale verrekijkers inzoomden op ogen van de dieren. Een slapende dolfijn is namelijk te herkennen aan slechts één gesloten oog. 

Hoe zit dat? De dieren slapen altijd maar half. Ze doen steeds maar één oog en dicht geven hun hersenhelften om de beurt rust. Dat bleek uit een studie in 2012, waarbij twee dolfijnen 15 dagen werden geobserveerd. Doordat hun brein maar half slaapt, kunnen dolfijnen tijdens het uitrusten gewoon zwemmen, ademhalen en alert zijn op roofdieren.   

Maar er zit ook een nadeel aan. ‘Het probleem is dat ze heel makkelijk wakker worden’, zegt Slooten. 

minder eten door toeristen

En de kans is groot dat de dieren ook minder eten door alle aandacht van toeristen.  Dolfijnen die grote delen van de dag met toeristen zwemmen, kunnen minder goed voor zichzelf zorgen, zo blijkt uit recente studies.

(Lees hier meer over hun dieet: wat eten dolfijnen?)

Onderzoekers van de Victoria University in Melbourne volgden vorig jaar een groep tuimelaars die regelmatig werden bezocht door ‘zwem-met-dolfijnen’-tours. Op dagen dat de dieren interacties hadden met toeristen, namen ze niet alleen 47 procent minder rusttijd, maar besteedden ze ook 13 procent minder tijd aan de jacht op vis. Computermodellen van de Universiteit van Otago suggereren dat dit eet- en slaapgebrek uiteindelijk zal leidden tot minder nageslacht. 

Ontsnappen aan zwemmende toeristen is voor de dolfijnen vaak onmogelijk. Dat blijkt uit beelden die collega’s van Slooten schoten op het drukste rif in Egypte. “Als de dolfijnen wegzwemmen van toeristen, klimmen de snorkelaars in motorboten, die de achtervolging inzetten.” De touroperators moeten natuurlijk gewoon geld verdienen, beseft Slooten. “Maar de toeristen hebben ook een verantwoordelijkheid: ze lijken vaak niet te begrijpen dat dolfijnen niet voor niets wegzwemmen.”

Dit is een belangrijk misverstand

Dit soort misverstanden tussen mens en dolfijn ontstaan volgens hoogleraar diergedrag Saskia Arndt van de Universiteit Utrecht deels door antropomorfisme. Dat de neiging om het gedrag van dieren te verklaren vanuit menselijke emotie.

 ‘Dolfijnen worden door invloed van films en televisieseries gezien als vriendelijke wezens’, laat ze weten. ‘Daar komt bij dat ze van nature opgetrokken mondhoeken hebben. Dat is puur een anatomisch kenmerk. Het zegt niets over hun emoties. Toch denken mensen daardoor vaak dat de dieren glimlachen en hun gezelschap waarderen.’

Zwemmen met dolfijnen kan gevaarlijk zijn 

Zelf zou Arndt niemand aanraden om te gaan zwemmen met dolfijnen. ‘Zelfs als ze bijvoorbeeld op je afzwemmen, betekent dat niet altijd dat ze nieuwsgierig zijn en je aanwezigheid op prijs stellen. Ze kunnen je ook als bedreiging zien en willen verjagen.’

Ze wijst op meerdere gevallen van toeristen die werden aangevallen door dolfijnen. Zo liep er in 2013 een Ierse vrouw drie gebroken ribben en een longbeschadiging op toen ze probeerde te zwemmen met een dolfijn voor de kust van County Clare. 

Klopt er dan niets van het beeld dat dolfijnen nieuwsgierig zijn naar mensen? Slooten twijfelt. Als ze het water op gaat voor onderzoek blijven de walvisachtigen vaak lange tijd naast haar boot zwemmen. ‘Soms heb ik zelf ook het gevoel dat ze interesse tonen.’ Ooit zwom ze zelfs een uur lang met een dier dat haar maar bleef volgen. ‘Eerlijk is eerlijk, dat was geweldig.’ 

Zwemmen met dolfijnen: meer regels? 

Een verbod op zwemmen met dolfijnen of dolfijnentours is dan ook niet haar insteek. Sterker nog: de kiem van Slootens carrière werd gelegd in het Dolfinarium in Harderwijk, waar ze als tiener een bijbaantje had. Toen ze later net als haar ouders en broers naar Nieuw-Zeeland emigreerde en daar naar de universiteit ging, besloot ze de dieren in het wild te gaan bestuderen.  

Ze ziet ontmoetingen tussen mensen en wilde walvisachtigen als een kans om draagvlak te creëren voor de bescherming van de soort. Wel moeten de bezoektijden van de dolfijnen volgens haar drastisch worden gereguleerd. ‘Nu verstoren we hun eet- en slaappatroon, dat weten we nu zeker’

En zelfs als dolfijnen uit eigen beweging met mensen zwemmen, moeten ze worden ontzien vindt Slooten: ‘Stel: ze vinden het zo leuk om met mensen te spelen dat ze er hun slaap voor opofferen, dan nog moeten we maatregelen nemen. Een peuter laat je ook niet de hele dag opblijven als ‘ie niet naar bed wil, je beschermt ‘m tegen zichzelf. Dat moeten we bij dolfijnen ook doen.’

Dit artikel verscheen eerder in aangepaste vorm in de Volkskrant

Lees ook:
– Waarom de naakte molrat ons kan helpen om langer te leven
– Zo ziet een hond zijn baasje
– Waarom je kat zo lang slaapt en wat jouw invloed daarop is